माझी भारतात न्यायची सूटकेस

माझी भारतात न्यायची सूटकेस
भरतेय हळूहळू
अपेक्षांनी, लाडिक हट्ट, उंचावलेल्या भुवया, निरागस कुतुहल
क्वचित, ओथंबलेल्या अश्रूंनी.

जुने झालेले कपडे तिथे "देऊन टाकायला" नेतांना
स्वत:च ओशाळी
“शोभेच्या वस्तू गुंडाळायला बरे पडतात
जुने कपडे!” समर्थनासाठी.

सुटकेसचे एक एक पदर रचतांना
कुठून अचानक कुणाची आठवण
घमघमली. पिवळ्याधमक गर्द झेंडूची भेट
आता काय न्यावी त्यांना परतभेट? - पर्फ्यूमची बाटली???

एक एक वस्तू शक्यतोवर
सुट्या सुट्या खोचल्या तरीपण
आपल्या पोत, जाडी, आकारासकट
आदळणार एकमेकींवर- एअरपोर्टवरच्या मिठीगत
ते प्रेम होतं- की परिस्थितीनुसार-
फक्त व्यवहार?

पिकासोच्या चित्रासारखे
चित्रामागून उलगडताहेत
एक एक कोपरे.
कितीही झाकलं तरी बोडकेच राहणारे.

पिकासोने स्त्री पाहिली
आरशातून प्रत्येक अंगाने
स्वत:लाच न्यहाळणारी.

तशी माझी सूटकेस
थोड्या आनंदाने, थोड्या अनिच्छेने
प्रवासाला निघतेय.

आईस्क्रीमची गाडी...पाच रूपये

माझ्या आजोबांची, अण्णांची, एक गोष्ट आमचे बाबा नेहमी सांगतात. अण्णांनी मोठेपणा घेऊन अनेकांचे संसार स्वत:च्या खिशातून चालवले, त्यात त्यांना प्रचंड कर्ज झालं. त्या काळी हजारोंच्या घरात ते कर्ज अगदी गळ्यापर्यंत आलं होतं. मुलांच्या शाळेची फी भरणंही जड जायला लागलं होतं. फक्त गावात नाव चांगलं असल्यामुळे घेणेकऱ्यांनी अजून रांग लावली नव्हती, एवढंच. माझ्या वडिलांना, आणि सगळ्या भावंडांना खूप लहानपणीच परिस्थितीची जाण आली. कर्जाच्या ओझ्याने त्यांचं बालपणही कोमेजून जायला लागलं होतं.

आमचे बाबा त्या भावंडात सगळ्यात धाकटे. आई लवकर गेल्यामुळे अगदीच पोरके होते, पण अण्णांकडे कधीही काही हट्ट त्यांनी केला नसेल.
एक दिवस मात्र नागपूरच्या कडक उन्हाळ्यात, घरासमोरून आईस्क्रीमची गाडी गेली. अगदी अनावर मोह झाला, पण आधीच घरच्या गरीबीत अण्णांकडे पैसे कसे मागायचे? अशा विचाराने त्यांचा चेहरा अगदी केविलवाणा झाला. डोळ्यात पाणी आलं. आईस्क्रीम तर मनापासून हवंच होतं... तेवढ्यात अण्णांचं तिकडे लक्ष गेलं. ते प्रेमळ होते, त्यामुळे त्यांना लगेच अंदाज आला.
“काय रे? काय झालं?”
“काही नाही अण्णा!”
पण खोदून खोदून विचारल्यावर कसंबसं उत्तर आलं,
“ती आईस्क्रीमची गाडी...पाच रूपये हवे होते... पण आपलं कर्ज...!”
अण्णा हसले, “ये बेटा, इथे बस. अरे आत्ताच्या त्या ५ रूपयांनी माझं कर्ज काही उद्या फिटणार नाहीये. पण ५ रूपयांसाठी तुझ्या मनात त्या आईस्क्रीमची खंत राहून जाईल. इतका समंजसपणा दाखवलास बाळा, जा पळ! त्या गाडीवाल्याला पट्कन बोलावून आण. आज आपण सगळेच भरपूर आईस्क्रीम खाऊ.”

अण्णांचं वागणं किती बरोबर, किती चूक? प्रत्येकाचे ह्यावर वेगळे विचार असतील. पण त्या पाच रूपयात त्या काळी कूकरचे ३ डब्बे भरून आईस्क्रीम मिळालं. पण त्या पाच रूपयांचं मोल एवढं होतं, की पुन्हा कधी म्हणून त्यांच्या मनात आईस्क्रीमबद्द्ल हाव सुटली नाही, की त्यात त्यांचा जीव अडकला नाही.

मला वाटतं आनंद असाच सदासर्वदा आपल्या डोक्यावर छत्र धरणाऱ्या आकाशासारखा असतो. त्याला आपले हात कधीही टेकणार नाहीत, आणि त्याची उंची कधी कमी होणार नाही, हे आश्वासन, म्हणजे आनंद.

मी बरेचदा बघते, अडचणीच्या परिस्थितीत माणसं किती छोटे-छोटे आनंदही पुरवून, पुरवून चाखतात! पैसे नाहीत म्हणून आपल्याला हे करता येत नाही, ते विकत घेता येत नाही, हे घालता येत नाही...त्यांच्या संपूर्ण व्यक्तिमत्वालाच त्या नसण्याची एक कायमची अढी बसते, ती पुढे कितीही बरकत आली, तरी सुटता सुटत नाही!

मनातून कित्ती हौस असूनही वहिनी स्वत:साठी एक टिकली खर्च करतील तर शपथ! “मला कशाला हवीये ती साडी? आता कुठे जायचंय मला मिरवायला?” आणि फारच आग्रह झाला, तर, “बरं मी वाढदिवसाला घेईन हो. वाढदिवस आणि पाडवा एकातच होऊन जाईल!” हे वर. आणि त्या एका साडीचा आनंद मग खूप खूप दिवस मिरवतात त्या.

आपल्याला अमूक एक गोष्ट हवी आहे, हे मनात आणायला सुद्धा घाबरत घाबरत जगणारी ती माणसं- आजच्या Debit-Credit च्या जमान्यात दुर्मिळच म्हणायची. पण "तो" ही त्यातलाच एक. “तुला वाढदिवसाला iphone घेऊन देते! असं मी खुशीत म्हणताच, “नको नको. मला बघायचंय मी iphone शिवाय किती दिवस राहू शकतो ते....!”

हे असं स्वत:च्याच मनाला पीळ घालून घेणं मला तरी नाही पटत. कुठेतरी सारखी ती आजोबांची गोष्ट आठवत राहते. खरा आनंद कोणत्या वस्तूंत थोडाच असतो? मला हवं तेव्हा मला आईस्क्रीम "मागता" येईल, ह्या आश्वासनानेच मन तृप्त झालेलं असतं.