प्रेमात, आणि आयुष्यात, कधीकधी छोट्या गोष्टींनी खूप फरक पडतो म्हणतात.
कोणीतरी एक छोटंसं स्वत:च्या बागेतलं म्हणून दिलेलं मोगऱ्याचं फूल.
अगदी आत्ता, ह्या क्षणाला जोरात कुणाची आठवण आली असेल, आणि नेमका तेव्हाच त्याचा फोन यावा, ह्या योगायोगाला "telepathy" च मानून झालेला आनंद.
छोटेसेच चार आधाराचे शब्द, एका संध्याकाळी सहज गुणगुणलेल्या गाण्याची लकेर.
झाडावर सरसर अल्लद चढणाऱ्या खारूताईची वाटलेली गंमत.
ह्या गोष्टींचा, आणि क्षणांचा, जीव जितका छोटा, तितके ते अधिक लाडके होत जातात नं? हृदयात खोलवर रूतून बसतात.
छोट्याच गोष्टी असतात त्या. आणि त्यांना जिवाशी घट्ट धरून झाकोळल्या जीवनप्रवासात एकाकी चालणारी माणसंही छोटीच असतात. त्यांचा देव छोटासाच, नि नशीब तर त्याहून छोटं.
मोठ्ठ्या जगात मोठ्ठ्या जगन्नाथांच्या रथापुढे शेकडो चिरडले जातात, नि काही तर चिरडून घेण्यात स्वर्गसूख मानतात. मोठ्ठ्यांचा हा देव पैशात लोळतो, राजकारण खेळतो, दंगलीत अख्खी शहरं जाळतो. तो नियम आणि मर्यादा आखून देतो. न पाळणाऱ्यांची आयुष्यं एका फुंकरीत उध्वस्त करतो.
मग प्रेमाचे चार छोटे क्षण, दोन मायेचे शब्द, नि त्या शब्दांच्या आठवणी जिवाशी घट्ट धरून जीवनप्रवास करणाऱ्या छोट्या दोन मुलांचा विचार त्या मोठ्ठ्या देवाच्या स्वप्नात तरी का यावा? "The God of Small Things" - अरुंधती रॉयच्या ह्या पुस्तकाने छोट्या क्षणांना जपणाऱ्या दोन छोट्या मुलांची जीवघेणी व्याकुळता समर्थपणे मांडली आहे. एस्था आणि राहेल ही जुळी भावंडं. त्यांच्या "अम्मू"च्या प्रेमकहाणीची शोकांतिका फक्त तिथेच न थांबता ह्या दोन निष्पाप बछड्यांची आयुष्यंही उध्वस्त करून जाते.
"कुणी कुणावर प्रेम करावं? कसं? नि किती?" "Who should be loved? And how? And how much?" ह्याचे नियम मोडण्याची फार मोठी शिक्षा त्यांना मिळते. अम्मू, एस्था, राहेल, अम्मूचा प्रियकर वेलूथा, आणि निव्व्ळ योगायोगाने तिथे अवतरलेल्या सोफी मॉलला.
नेमकी एस्थाला छोटी बोट सापडलेली, नेमकी सोफी मॉल इंग्लंडमधून तेव्हाच फिरायला म्हणून आलेली, तिच्याबरोबर बोटीतून पळून जायचा "पोरखेळ" त्या सगळ्यांनाच इतका महागात पडेल असं कुणालाच वाटलं नसतं. नेमकी तीच बोट अम्मू आणि वेलूथामधिल दुवा झाली, आणि "स्पृश्य-अस्पृश्यतेचे" भक्कम तट कोसळून तिथे कोवळ्या प्रेमाचा जन्म झाला.
त्या प्रेमाला भवितव्य नाही, हे मनोमनी कळूनसुद्धा दोघं त्यात "वाहवत" गेली. अम्मूच्या भावाने "गोऱ्या" इंग्लिश स्त्रीशी घरच्यांना न सांगता लग्न केलं, तरी त्या मडमेचं कौतुकाच्या महापूरात स्वागत करणाऱ्या कुटुंबाने, अम्मूच्या प्रेमाला मात्र लांछनास्पद ठरवून ठेचून काढलं.
"Never before has a story been told as if it were the only one". अशा शब्दात गौरविलेली ही कादंबरी, खरोखरच समाजातल्या चिरंतन झगड्याचा, आणि शोकांतिकेचा आरसा आहे. सत्तांध तमापुढे हळूच पेटलेली ठिणगी कधी ज्वलंत वणवा लावो न लावो, तिच्या विझण्यात समाजातल्या सगळ्या सुंदर, छोट्या गोष्टींचा पराभव असतो, आणि तिच्या विझण्यानंतर काळोख अधिकच काळा भासत असतो.
छोट्या निरागस आनंदांचा, प्रेमाचा, स्वप्नांचा देव अशा ठिणग्या लावत स्वैर भटकतो. ज्याच्या असण्या-नसण्याने कुणालाच फारसा फरक पडत नाही, त्याला विनाशाची भीती कुठली? It's a dangerous thing to have nothing to lose. When "Nothing matters much. Nothing much matters."
तेव्हा तो देव मग खदाखदा हसतो. केवळ स्पृश्यास्पृश्यतेवरून वादळ उठवणाऱ्यांच्या मुस्कटात मारत बहिण-भावाच्या प्रेमाचं एक विलक्षण नाट्य घडवून आणतो. पुन्हा एकवार नियम मोडले जातात. Who should be loved, and how, and how much.
कोणीतरी एक छोटंसं स्वत:च्या बागेतलं म्हणून दिलेलं मोगऱ्याचं फूल.
अगदी आत्ता, ह्या क्षणाला जोरात कुणाची आठवण आली असेल, आणि नेमका तेव्हाच त्याचा फोन यावा, ह्या योगायोगाला "telepathy" च मानून झालेला आनंद.
छोटेसेच चार आधाराचे शब्द, एका संध्याकाळी सहज गुणगुणलेल्या गाण्याची लकेर.
झाडावर सरसर अल्लद चढणाऱ्या खारूताईची वाटलेली गंमत.
ह्या गोष्टींचा, आणि क्षणांचा, जीव जितका छोटा, तितके ते अधिक लाडके होत जातात नं? हृदयात खोलवर रूतून बसतात.
छोट्याच गोष्टी असतात त्या. आणि त्यांना जिवाशी घट्ट धरून झाकोळल्या जीवनप्रवासात एकाकी चालणारी माणसंही छोटीच असतात. त्यांचा देव छोटासाच, नि नशीब तर त्याहून छोटं.
मोठ्ठ्या जगात मोठ्ठ्या जगन्नाथांच्या रथापुढे शेकडो चिरडले जातात, नि काही तर चिरडून घेण्यात स्वर्गसूख मानतात. मोठ्ठ्यांचा हा देव पैशात लोळतो, राजकारण खेळतो, दंगलीत अख्खी शहरं जाळतो. तो नियम आणि मर्यादा आखून देतो. न पाळणाऱ्यांची आयुष्यं एका फुंकरीत उध्वस्त करतो.
मग प्रेमाचे चार छोटे क्षण, दोन मायेचे शब्द, नि त्या शब्दांच्या आठवणी जिवाशी घट्ट धरून जीवनप्रवास करणाऱ्या छोट्या दोन मुलांचा विचार त्या मोठ्ठ्या देवाच्या स्वप्नात तरी का यावा? "The God of Small Things" - अरुंधती रॉयच्या ह्या पुस्तकाने छोट्या क्षणांना जपणाऱ्या दोन छोट्या मुलांची जीवघेणी व्याकुळता समर्थपणे मांडली आहे. एस्था आणि राहेल ही जुळी भावंडं. त्यांच्या "अम्मू"च्या प्रेमकहाणीची शोकांतिका फक्त तिथेच न थांबता ह्या दोन निष्पाप बछड्यांची आयुष्यंही उध्वस्त करून जाते.
"कुणी कुणावर प्रेम करावं? कसं? नि किती?" "Who should be loved? And how? And how much?" ह्याचे नियम मोडण्याची फार मोठी शिक्षा त्यांना मिळते. अम्मू, एस्था, राहेल, अम्मूचा प्रियकर वेलूथा, आणि निव्व्ळ योगायोगाने तिथे अवतरलेल्या सोफी मॉलला.
नेमकी एस्थाला छोटी बोट सापडलेली, नेमकी सोफी मॉल इंग्लंडमधून तेव्हाच फिरायला म्हणून आलेली, तिच्याबरोबर बोटीतून पळून जायचा "पोरखेळ" त्या सगळ्यांनाच इतका महागात पडेल असं कुणालाच वाटलं नसतं. नेमकी तीच बोट अम्मू आणि वेलूथामधिल दुवा झाली, आणि "स्पृश्य-अस्पृश्यतेचे" भक्कम तट कोसळून तिथे कोवळ्या प्रेमाचा जन्म झाला.
त्या प्रेमाला भवितव्य नाही, हे मनोमनी कळूनसुद्धा दोघं त्यात "वाहवत" गेली. अम्मूच्या भावाने "गोऱ्या" इंग्लिश स्त्रीशी घरच्यांना न सांगता लग्न केलं, तरी त्या मडमेचं कौतुकाच्या महापूरात स्वागत करणाऱ्या कुटुंबाने, अम्मूच्या प्रेमाला मात्र लांछनास्पद ठरवून ठेचून काढलं.
"Never before has a story been told as if it were the only one". अशा शब्दात गौरविलेली ही कादंबरी, खरोखरच समाजातल्या चिरंतन झगड्याचा, आणि शोकांतिकेचा आरसा आहे. सत्तांध तमापुढे हळूच पेटलेली ठिणगी कधी ज्वलंत वणवा लावो न लावो, तिच्या विझण्यात समाजातल्या सगळ्या सुंदर, छोट्या गोष्टींचा पराभव असतो, आणि तिच्या विझण्यानंतर काळोख अधिकच काळा भासत असतो.
छोट्या निरागस आनंदांचा, प्रेमाचा, स्वप्नांचा देव अशा ठिणग्या लावत स्वैर भटकतो. ज्याच्या असण्या-नसण्याने कुणालाच फारसा फरक पडत नाही, त्याला विनाशाची भीती कुठली? It's a dangerous thing to have nothing to lose. When "Nothing matters much. Nothing much matters."
तेव्हा तो देव मग खदाखदा हसतो. केवळ स्पृश्यास्पृश्यतेवरून वादळ उठवणाऱ्यांच्या मुस्कटात मारत बहिण-भावाच्या प्रेमाचं एक विलक्षण नाट्य घडवून आणतो. पुन्हा एकवार नियम मोडले जातात. Who should be loved, and how, and how much.