The Bell Jar

Dying
Is an art, like everything else.
I do it exceptionally well.

- Sylvia Plathहे जळजळीत शब्द जगाच्या मळक्या पाटीवर कोरून ती निघून गेली. आत्महत्या करून.

पण आजही तिचं आत्मकथन वाचतांना प्रश्न पडतो, की काही बदललंय का? काहीच कसं बदललं नाही?
छोट्या गावातून आलेली ती, न्यू यॉर्कमधे स्वत:ची ओळख शोधत असतांना तिला भलतेच काही शोध लागले. स्वत:बद्दल, स्वत:च्या अस्तित्वाबद्द्ल. कुठल्याच मैत्रिणीत, कि कुठल्याच काकी-मामी, एवढंच काय स्वत:च्या आईमधेही तिला स्वत:चं प्रतिबिंब दिसेना, तेंव्हा वाटायला लागलं, "माझं काही चुकत तर नाहिये ना?" Doreen चा तडफदारपणा आवडतो, पण तिच्यासारख्या रूपगर्वितांना मुलं झुलवत ठेवतात, आणि काम साधलं, की फेकून देतात, ह्याची तिला ना जाणीव, ना तमा. Betsy चा आज्ञाधारकपणा म्हणावा, की मूर्खपणा, ते कळेना. आणि Boss असलेली Jay Cee? तिच्या यशाचा द्वेष करावा, की कुरूपतेची कीव?

काहीच कसं सगळं मनासारखं साधत नाही? बायकांनी यशस्वी असलं, की त्यांना काय भावना नसतात, की काय त्यांचं स्त्रीत्व नाहिसं होतं? बायकांनी स्वाभिमान बाळगला, येवढंच नव्हे, तर स्वाभिमान दाखवला, तर कोणती मोठी मर्यादा ओलांडली? आणि खुद्द आईने तिला सांगावं? "तुला काय करायचं कॉलेजशिक्षण? त्यापेक्षा टायपिंग शिकून स्वत:ची भाकरी मिळवायला शीक!" (म्हणजे मुलींना ना शिकण्याची मुभा, ना स्वावलंबित्वाचा अभिमान बाळगायची मुभा!)

राग राग आला, पण त्याहूनही, वाईट वाटलं. किती भाबडेपणाने सगळे नियम पाळले लहानपणी!
ठेवला विश्वास, की जे चांगलं असतं, ते केलं, की कौतुक होईल,
आणि नाहीच, तर निदान प्रेम मिळेल, निदान कोणीतरी पाठीवर हात ठेवून म्हणेल,
"खूप दमतेस. थकलीस का?" पण तसं काही झालं नाही.

A Birthday Present मधे सांगते,

I am sure it is unique, I am sure it is what I want.
When I am quiet at my cooking, I feel it looking, I feel it thinking.
Measuring the flour, cutting of the surplus,
Adhering to rules, to rules, to rules.
स्कॉलरशिप म्हणा, की परिक्षेतलं यश म्हणा- सगळ्या सामाजिक निकषांवर खरं उतरल्यावर तरी मला स्वप्न पाहण्याचा अधिकार मिळेल का? ह्या तडफडीने यशाचा ध्यास घेतला. गणित आवडत नाही का? न आवडू दे- तरीही कायम A Grade! स्वयंपाक करतांनाही मन लावून, की एके दिवशी त्या स्वप्नातल्या राजकुमाराला आवडायला हवा ना?
ती- तिचं भावविश्व उत्तुंग होतं. जे शब्द माझ्या मर्यादेपलिकडे होते, त्या शब्दांना, त्यामागच्या भावनांसकट वापरायचं धैर्य तिच्याकडे होतं.
पण मग का कोणजाणे- थकायला झालं! स्वत:ला किती प्रयत्नाने समाजाच्या चौकटीत बसवूनही, मनाने ती चौकट कधीच स्वीकारली नाही, की खया अर्थाने तिला सन्मानाने वागवणारा, तसंच तिच्या सन्मानाला पात्र असणारा जीवनसाथी ही मिळाला नाही. वरवर बघता सगळं मिळूनही, एखाद्या शापाने सगळं कडूकडू होऊन शेवटी हाती काहीही लागू नये?
आधीच घुसमटलेल्या जीवाला एखाद्या प्रयोगशाळेतल्या Bell Jar मधे भरून ठेवल्यागत झालं. एखाद्या जन्माआधीच मृत्यू पावलेल्या गर्भाला भरून ठेवतात तस! तेच रूपक वापरून तिने तिची तिची आत्मकथा लिहिली.
The Bell Jar.