सहा शब्दांची कविता

तर मग मी मुलांना कविता कशी करायची ते शिकवायला लागले. कविता कशी करावी ह्याचे हॅण्डाऊटस दिले:

1. कवितेसाठी विषय निवडणं, हे सर्वात मोठ्ठं काम आहे, त्यामुळे विषयांची यादी करा. उदाहरणार्थ, मला कोणत्या कोणत्या विषयांबद्दल लिहायला आवडेल??? समुद्रकिनारा, माझा ipod, मी, आमचा टॉमी इ. इ. (अर्थात, अमेरिकेत कुत्र्यांना टॉमी म्हणायची फॅशन आहे की नाही मला माहिती नाही. ) पण तुमच्या आवडीनुरूप तुम्ही ज्या कुत्र्याबद्दल लिहणार आहात, त्याचे/तिचे (लिंगसमभाव) नाव निवडू शकता.
2. आता यादी तर झाली. मग आपलं काव्यक्षेत्र निवडा, म्हणजे तुम्ही कोणत्या प्रकारची कविता करणार? रोमॅण्टिक की पोस्टमॉडर्न? छंदबद्ध की अनिर्बंध? ते ठरवा.
3. आता डिक्शनरी काढून तुमच्या विषयाला लागू होणारे सगळे शब्द एकत्र करा.
4. त्या शब्दांचे प्रिंटाऊट काढून ते वेगवेगळे कापून ठेवा.
5. एका टेबलावर त्यांची जुळणी करतांना काही "प्रेरणा" मिळते का बघा.
6. One poem, minimum 20 lines long, will be due at the end of class. It will be graded for- originality, deep thought, word choice and grammar. (It will count as Classwork Assignment, which is 20% of your grade.

परिणाम: हॅण्डाऊटसवर Due Date न लिहिल्यामुळे कविता लिहिली नाही. - इति मुलं. कविता म्हणजे काय, ह्या विषयावर प्रत्येकाची वेगळी मतं आणि वेगळे आविष्कार असल्यामुळे, "आपण म्हणू ती कविता" असा निश्कर्ष. तू माझ्या कवितेचं कौतुक कर, मी तुझं करतो, अशा प्रकारे आपण दोघंही किती पोचलेले कलावंत आहोत, असा १० वी फ तल्या मुलांचा गोड गैरसमज.

=============================================

ही झाली कविता शिकवण्याची अमेरिकन पद्धत. आता कविता शिकवण्याची शुद्ध तुपातली देशी पद्धत:

1. पुस्तक उघडा. ज्ञानेश्वरांची विराणी वाचायची असल्यामुळे ज्ञानेश्वर किती साली जन्मले व समाधिस्त झाले त्या तारखा पाठ करा. ("समाधी म्हणजे काय हो गुरुजी??" "रे मूर्खा, शिवाजीने अफजुलखानाची समाधी बांधली ती बघायला लाश्ट इयरला ट्रीप गेली तेव्हा तू काय चणे खात होतास?" )
2. कवितेतले कठिण शब्द फळ्यावरून उतरवून घ्या.
3. ज्ञानेश्वरांनी "घनू वाजे घुणघुणा" ह्या विराणीत घनाच्या रूपकाचा वापर कसा केलाय त्याचं तयार उत्तर गाईडमधून ५ वेळा लिहून काढा.
4. उद्यासाठी गृहपाठ: घनू वाजे ह्या गाण्याला दुसरी, सोपी चाल लावून आणा. शक्यतोवर अलिकडच्या चांगल्या हिंदी सिनेमातली गाणी घ्या.

परिणाम: ज्ञानेश्वरांचं काहितरी होतं बुवा १० वी च्या पुस्तकात, काय ते आठवत नाही. विराणी ही कविता होऊच शकत नाही, कारण मास्तरांनी कवितेची व्याख्या घोकवून घेतली, त्यात विराणी हा शब्द कुठे आला नाही. "तुम्ही कविता करता का?" "छे! कविता करणं म्हणजे मेलेल्या थोर लोकांनी पुढील पीढीच्या लक्षात राहण्यासाठी साईडला चालू केलेला धंदा." किंवा सरळ, "ते तसलं काही नाही बुवा आपल्याला जमत."

कविता काय असते? नुकते NPR वर Six Word Memoirs वाचायला मिळाले. सहा शब्दात तुमच्या जीवनाची कथा लिहायला सांगितली, तर ती काय असेल? असा प्रश्न अनेक मान्यवर, तसंच सामान्य लोकांपुढे टाकून Smith Magazine ने ती सगळी उत्तरं गोळा केली, आणि त्याचं पुस्तक छापलं.

लिहावा का आपणही एक छोsssटासा जीवनालेख?

"Teacher's shoes, student-life, learning counts."

खरं तर अशा काही वाक्यांना Memoir न म्हणता कविताच म्हणायला हवं, असं मला वाटतं. जेवढं सांगणारी, तेवढंच अव्यक्तही ठेवणारी. मनाला खूप दूर नेता नेताच मनाला आंतर्मनातही डोकावून बघायला लावणारी. कधी हळव्या भावनांना प्रखर विषादाची धार देणारी, तर कधी विखारी पत्रकारितेतही माणुसकीचा ओलावा शिंपून जाणारी.

" सुचेल तशी लिहिली, तीच कविता झाली!" हे कवितेचं नाही मी म्हणत............