13 Reasons Why

१३ कारणे न आवडल्याची १३ कारणे आहेत, पण त्या आधी शीर्षकावरून आठवलेली ही कविता सांगते: 

"१३ प्रकारे कोकिळेकडे बघतांना" - वॅलेस स्टीव्हन्स यांची ही कविता म्हणजे "व्यक्त होणं" काय असतं त्याचा परिपूर्ण अभ्यास आहे! कवीची नजरच कवितेचा विषय 'वेगळा', काढत असते, त्यानुसार बघणाऱ्याची नजरेच्या चौकटीतूनच कुठलंही 'सत्य' व्यक्त होत असतं.... असं काहीसं स्टीव्हन्स यांच्या कवितेत प्रतीत होतं. कुठल्याही विषयाची चौकट बदलली की त्याच विषयाचे रंग आपल्याला बदलतांना दिसू लागतात. हे सगळं त्या शीर्षकातून सुचवण्याचा प्रयत्न असेल, तर निदान शीर्षक तरी आपल्याला आवडलेलं आहे :)

तर 13 Reasons Why ही नेटफ्लिक्सवरची नवी मालिका उत्साहाने सुरु केली, कारण, अमेरिकन शाळेत काही वर्ष शिकवल्यामुळे तिथलं वातावरण परिचित आहे. सगळ्या पोरांनी अभिनयपण छान केलेला पहिला भाग आवडला होता... पण... 

१. शालेय जीवनाबद्दल 'स्पीक' ही लॉरी हाल्स अँडरसन यांची कादंबरी, तसेच टॉम पेरोटा यांची 'इलेक्शन' कादंबरी प्रसिद्ध आहेत.त्या दोन्ही ह्यापेक्षा खूपच जास्त वास्तवदर्शी आहेत. (१३ कारणे ही मूळ कादंबरी मी वाचलेली नाही, पण मालिका पहिल्या नंतर वाचायची इच्छा नाही!)

2. इथे पौगंडावस्थेतल्या मुलांना 'यंग ऍडल्ट' म्हणण्याची पद्धत आहे, पण ही मुलं आपण आधी 'यंग' आहोत आणि अजून 'ऍडल्ट' झालेलो नाहीये, हे सहज विसरतात. अमेरिकन पालक त्यांना 'फुलण्याची' खुली सूट देतात, मात्र दुष्परिणामांकडे बघायला त्यांना वेळ नसतो, असं वातावरण या मालिकेत दिसतं. भावनेच्या आहारी जाऊन तिरीमिरीत निर्णय घेणाऱ्या या मुलांना 'healthy dose of reality' द्यायला मात्र कुणीच पुढे येत नाही- आपलं सामाजिक वातावरण खरोखर इतकं एककल्ली आहे का?

3. प्रमुख पात्र 'हॅना' ही अक्षरशः 'बेकर' असते (आडनाव), तर तिच्या हिरोचं नाव 'क्ले' (माती) असतं. म्हणजे ती त्याला घडवते - पण घडवते कसली 'बि'घडवते, आणि त्याचा दगड करायचाच बाकी ठेवते! 

4. 'हॅना' ही अति-संवेदनशील, पण प्रचंड आत्ममग्न आहे. १०विच्या वर्गात, नवीन शहरात आल्या आल्या ह्या बयेला आधी मित्र मिळवण्याची, त्याला किस करायची  घाई झाल्यासारखी वाटते- पण अभ्यासाचं काय? हिला ना माणसं ओळखता येतात, ना स्वतःचं भलं कळतं. बरं नसेल कळत, तरी चांगल्या मित्रमैत्रिणींच्या संगतीत राहायचं सोडून ही खो-खो खेळल्यासारखे वेगवेगळ्या मुला-मुलींशी मैत्री जोडू पाहते, आणि प्रयत्न फसले, किंवा कुणी गैरफायदा घेतला, की ना तिला सहन करता येतं, ना आवाज उठवता येतो. पुन्हा पुन्हा त्याच चुका करणाऱ्यांना मूर्ख नाही तर काय म्हणायचं?

5. बरं, ह्या १०००-२००० मुलं असलेल्या मोठ्या उच्चमहाविद्यालयात, एक क्ले सोडून एकही सुसंस्कारित मुलगा नसतो! सगळे आपले एका माळेचे मणी. कोणी मुलींच्या रंगरूपावरून त्यांची वर्गवारी करणारे, तर कुणी अश्लील फोटो काढून मोबाईलने शाळा-भर पसरवणारे. आणि ह्या गदारोळात, एकच 'देसी' मुलाचा उल्लेख येतो, तो काय करतो? व्हॅलेंटाईन डे साठी 'सॉफ्टवेअर' बनवतो :) :) :) इट इज नॉट कूल टू बी अ नर्ड! 

6. चमचमीत गोष्ट लिहायची म्हणजे त्यात शाळेतली मुलं दारूपासून ड्रग्सपर्यंत काय काय करतात त्याचा रसभरीत आढावा यायलाच पाहिजे. ही मालीका बघून प्रौढांनाही हँगओव्हर यावा इतकी दारू ही पोरं पीत असतात, आणि विषय 'यंग ऍडल्ट' असला तरी मालिका 'ऍडल्ट' असावी इतका प्रणय करत असतात! 

7.  इतकं करून दुखऱ्या मनाचं खापर फोडायला शिक्षक, आई-बाप, समाज, व्यवस्था सगळे आहेतच. आईबाप कष्ट करून पैसे जोडतात, ते ह्यांना प्रॉम डे ला नवीन गाडी घेऊन द्यायला! हेच आईवडील, आत्महत्या प्रकरणी 'आपल्या मुलाला/मुलीला पाठीशी घालून त्यांच्यावर शाळेत कोणी दादागिरी केली, त्यांच्यावर कसला मानसिक ताण होता, ह्या 'सत्याचा' शोध घेऊ पाहतात. 

8. शिक्षक तिथे घसाफोड करतात तेव्हा पोरांना चिट्ठ्या फेकण्यात जास्त रस असतो, पण, इतकं करून जर यांचा तोल ढळला, आणि यांनी जीवाचं बरंवाईट करून घेतलं, तर खापर आधी शिक्षकांवर फोडायलाही 'क्ले'चं पात्र कमी करत नाही. "तुम्हाला माहिती होतं का, ही कविता कोणी लिहिली?" तो शिक्षिकेलाच विचारतो!

झालंच तर शाळेतील मानसोपचार तज्ञालाही खलनायक बनवण्याचा पुरेपूर प्रयत्न ही हॅना करते. कारण काय, तर ती स्पष्ट बोलायला तयार नसतांना, त्याने तिला थांबवून खोदून खोदून विचारायला हवे होते, पण त्याचा फोन खणखणत होता!

9. "सायबर बुलीइंग" ह्या नवीन पिढीच्या राक्षसाशी दोन हात करायला अनेक शाळांमध्ये मुद्दाम वेगळा वेळ दिला जातो. सायबर बुलीइंग मुळे अनेक विध्यार्थानी आत्महत्या केल्याची उदाहरणे आहेत, पण, ह्या मालिकेत केवळ तेच एक कारण दाखवले नाहीये.

10. ह्या मुलांच्या खऱ्या समस्यांचा वेध घेण्याचा एकही प्रयत्न ही मालीका करत नाही. एका मुलाची आई सतत वेगळे पुरुष घरात आणते, आणि मुलापुढे मित्राला कायम प्राधान्य देते. फाटके बूट घालूनही हा मुलगा शाळेच्या खेळ-संघाचा स्टार असतो -पण ही गोष्ट त्याच्या वर ही 'संधीसाधू' 'चारित्र्यहीन'तेचं लेबल लावून मोकळी होते. 

11. शाळा म्हणजे समाजाचा आरसा असतो, त्यात आवडते-नावडते, समंजस, असमंजस अशी सगळ्या प्रकारची मुलं असतात पण, ह्या मालिकेत एकही 'सकारात्मक' आदर्श व्यक्तिरेखा दिसत नाही. क्ले ची एकमेव 'चांगली' व्यक्तिरेखा आहे, पण तो सुरुवातीला अतिशय शामळू दाखवला आहे. सामाजिक विकृतींवर इतका झोत टाकतांना अनावधानाने इथे त्यांचा पुरस्कारच एका दृष्टीने केला जातो!

कथानकातील काही छुप्या गोष्टींची चर्चा वाचायची नसेल, त्यांनी इथे थांबावे.

12. एका विद्यार्थ्याच्या आत्महत्येची नैतिक जबाबदारी सगळ्या शाळेवर आहे, हे दाखवायचा प्रयत्न सपशेल फसलेला आहे, कारण चक्क हॅनावर प्रेम करणाऱ्या क्लेला सुद्धा तिच्या मृत्यूसाठी आपण जबाबदार असल्याचं वाटतं! तो सगळ्यांचे डोळे उघडण्याचा प्रयत्न करतो, ते ही आधी सरळ त्यांना दोषी ठरवून. मात्र हॅना स्वतः कधीच क्ले जवळ मोकळी होत नाही, की त्याला आपल्या लढाईत सामील करून घेत नाही. 

13. आपल्यावर झालेल्या अन्यायाचा बदला घेण्याचा उत्तम मार्ग म्हणजे आत्महत्या, असा सोयीस्कर अर्थ हॅना काढते! तिच्या बरोबर झालेल्या गोष्टी तिच्यासाठी असह्य होत्या, ह्यात वादच नाही, पण म्हणून काही दिवस त्या व्यक्तींपासून स्वतःला वेगळं काढून, आईवडिलांशी बोलून, मार्ग काढायचं सोडून हॅना सरळ 'passive agressive' पद्धतीने स्वतःचं 'म्हणणं' अक्षरशः खरं करते- सर्वांना स्वतःचं म्हणणं ऐकायला लावून, आणि त्यांना आपली बाजू मांडण्याची संधी न देता. 

तसेच जेसिकाचा मित्र तिच्यावर होणाऱ्या बलात्काराचं समर्थन करतो, त्याचा बदला घेण्याकरता ती ज्याने बलात्कार केला, त्याचा बरोबरच पुन्हा झोपते! हे पाहून हसावं की रडावं मला कळेना.

जाता जाता......... 'क्ले' चं पात्र साकारणारा मुलगा छोट्या कियानो रिव्हीज सारखा गोड गोड दिसतो, म्हणून च मी ही मालिका संपूर्ण पाहू शकले! :)